AB’nin Orta Asya Politikaları

Kazakistan Stratejik Araştırmalar Enstitüsü’nde baş araştırmacı Murat Laumulin tarafından kaleme alınan bu yazı Avrupa Birliği’nin Orta Asya politikalarını ele almakta ve öneriler sunmaktadır. Yazının özgün başlığı “AB’nin Orta Asya için Eksik Stratejisi” şeklindedir. Bu bağlamda yazının Avrupa Birliği yanlısı bakış açısına sahip olduğunu ifade etmek gerekir. Yazının yayınlandığı Think Tank kuruluşu Carnegie Europe sitesinde; oluşum, kendisini “Carnegie Europe’un güçlü akademisyenler ekibi, Avrupa Birliği ve üye devletlerinin karşılaştığı stratejik konularda benzersiz bir analiz derinliği ve dikkatli, özenle hazırlanmış politika önerileri sunuyor.” şeklinde tanımlamaktadır.  [Çevirenin Notu]

AB’nin Orta Asya için Eksik Stratejisi – Murat Laumulin

Temmuz 2019’da Avrupa Birliği, Orta Asya’ya yönelik uzun zamandır beklenen yeni stratejisini, Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’te sundu. Strateji, en azından kağıt üzerinde, AB’nin bölgeye yönelik politikasını ve örgütleriyle nasıl işbirliği yaptığını gözden geçiriyor. AB ve Orta Asya ülkelerinin (Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan) dayanıklılık, refah ve bölgesel işbirliği gibi konularda nasıl daha yakından çalışabileceklerini ortaya koyuyor.

Stratejinin 17 Haziran Dış İlişkiler Konseyi’nin sonuçlarında ana hatları verilen metni, insan haklarından ve sivil toplumla birlikte çalışmaktan güvenlik, çevre ve iyi yönetişime daha fazla odaklanmaya kadar birçok başka konuyu da içeriyor. AB genellikle bölgeye çok genel bir yaklaşım getirdiği için eleştirilmiş olsa da, yeni strateji en azından “belirli ülkeler arasında ayrım yapma” gereğini ileri sürüyor.

Ancak, AB Orta Asya stratejisinin bölgesel boyutu yirmi birinci yüzyıl için yeterince düşünülmüş veya uygun mu? Bu soru özellikle Çin ve Hindistan’ın artan bölgesel rolü göz önüne alındığında konuyla ilgilidir. Orta Asya seçkinlerinin çoğunluğu AB ile ilgili birçok ortak görüşü paylaşıyor. AB’nin Orta Asya’da zar zor görülebildiğini, halk tarafından bilinmediğini, karmaşık bürokratik prosedürlere sahip olduğunu ve son olarak da gerçek kaldıraç ve teslim kabiliyetinden daha büyük istekleri olduğunu düşünüyorlar.

Kısacası, AB’nin sadece Çin ve Hindistan’dan değil, aynı zamanda Afganistan’dan ve terörizm tehditlerinden kaynaklanan muazzam zorluklarla karşılaşan bir bölgede nüfuz sahibi olmasını istiyorsa görünürlüğünü arttırması gerekecektir. AB’nin bölgedeki diplomatik varlığını artırdığı malumdur, ancak bu kararın beş eyaletteki AB delegasyonlarının yeterli kadroya sahip olması gerekir. Ve AB’nin çeşitli alanlarda farklı bir yaklaşıma ihtiyacı var.

Yeni başlayanlar için, kalkınma yardımı söz konusu olduğunda AB çok daha odaklanmış olabilir. Örneğin, AB’nin en çok başarılı olduğu ve en çok beğenilen bölgelere odaklanabilir: kültür, eğitim ve bölgesel işbirliği. Özetle, yeni strateji bir niyet beyanı, bir önceki stratejinin eleştirisi olarak kalamaz. Bölgenin huzursuz jeopolitik ve jeoekonomik bağlamında somut olarak uygulanmalıdır. Çin’in yükselişi, Rusya’nın bölgede kontrol edilmezse nüfuzu yeniden kazanma girişimleri ve ABD’nin ilgisinin azalmasıyla, AB’nin jeopolitik etkisini ne ölçüde ve nasıl uygulayacağı açık değil. Çünkü AB’nin kapsayıcı bir Avrasya boyutu eksik. Bu, birkaç bölgeye daha geniş Avrasya bölgesine ulaşan işbirliği girişimlerinin tanımlanması anlamına gelecektir. Olduğu gibi, bölgesel işbirliği beklentileri biraz kasvetli.

İhtiyaç duyulan şey daha iddialı bir stratejidir. Bu, hedef ülke ile fikir ve ilkelere dayanan basit ve genel bir diyalogdan, bu fikir ve ilkeleri uygulamak için açık kriterlere dayanan daha anlamlı bir diyaloga geçilmesini gerektirecektir. Strateji, alıcı ülkelerdeki belirli AB kurumlarının gerçekleştirme yetkisine sahip olduğu projeler ve zorunluluklar açısından da daha esnek hale getirilebilir.

Ayrıca, alıcı ülkelerin AB delegasyonlarında, operasyonel bir izleme sistemi ve bu ofisler için yüksek nitelikli ve bağımsız ulusal profesyonellerin işe alınması gibi daha dinamik bir danışmanlık mekanizması kurulabilir. Strateji aynı zamanda AB temsilcileri, devlet yetkilileri, sivil toplum aktivistleri ile uzmanlar ve analistler arasındaki düzenli etkileşimlere de odaklanmalıdır. Bu, ortak girdiler ve çıktılar elde etmek için bu potansiyeli bir araya getirmekle ilgilidir.

Orta Asya, AB ve ABD, Rusya, Çin ve Hindistan da dahil olmak üzere diğer güçlerin birlikte çalıştığı birkaç alan düşünülebilir. Bunlardan biri, özellikle uyuşturucu kaçakçılığı ve radikal İslami terörizm olmak üzere Afganistan ve Pakistan’dan kaynaklanan ortak güvenlik tehditleriyle mücadele etmek için işbirliği olacaktır.

Diğeri ise bölgesel su-hidroelektrik bağlantısı. Çözümlerin tüm büyük oyuncularla birlikte uluslararası konsorsiyumlara ihtiyacı var. Ticaret için kıtalararası ulaşım yollarının iyileştirilmesi de çok önemli bir ihtiyaçtır. Bu, ulaşım koridorunun Kafkasya üzerinden tam açılmasını ve Kazakistan’ın Aktau limanı ve Türkmenistan’ın Türkmenbaşı’daki yeni limanı üzerinden erişimi basitleştirerek kullanımını kolaylaştırmayı içerebilir.

Orta Asya transit ülkelerinin de yeni sabit altyapı gelişmeleri (üretim tesisleri, köprüler, ulaşım ve iletişim ağları) ve yerel ürünler için iş yaratma ve verimli satış noktaları gibi yumuşak altyapı da dahil olmak üzere bu projeden kazanacakları çok şey var. Örgütsel girişimlere gelince, AB toplantıları bazı konularda beş Orta Asya devletiyle Afganistan, Pakistan ve Hindistan’ı içerebilir.

Bölgesel tablo bu. Stratejinin Kazakistan üzerindeki etkisi ne olacak?

Kazakistan, AB ile Geliştirilmiş Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması (EPCA) olan tek Orta Asya ülkesidir. EPCA, AB’nin Orta Asya ile katılımının temel taşı olmaya devam edecek olan “yeni nesil bir anlaşma olarak tasarlandı.” Demokrasiyi, insan haklarını ve hukukun üstünlüğünü güçlendirmekten, ekonominin ve özel sektörün ve piyasa ekonomisinin desteklenmesine kadar her şeyi büyük bir sepet içinde bir araya getiriyor gibi görünüyor.

Şimdi Brüksel ve Nur-Sultan’ın ihtiyacı olan şey onu uyguluyor. Ancak AB, özellikle Ermenistan, Azerbaycan, Belarus, Gürcistan, Moldova ve Ukrayna’ya odaklanan Doğu Ortaklığında (EaP) meydana gelen değişiklikler ışığında EPCA’nın ötesine bakmaya hazır olmalıdır. Artık EaP artık Ortaklık Anlaşmaları ve Derin ve Kapsamlı Serbest Ticaret Anlaşmaları ile eşanlamlı olmadığına ve bunun yerine devlet inşasına, iyi yönetişime ve ekonomik reformlara daha fazla odaklandığına göre, AB, EaP’ye katılacak ileriki bir tarihte Kazakistan’ın değerini dikkate almalıdır. Şu anda gerçekçi olmayabilir ama üzerinde durmaya değer.

Güvenlik cephesinde, AB’nin Orta Asya ile ilgili bazı açık güvenlik endişeleri vardır: Afganistan ile kaynakların ve bağlantıların çeşitlendirilmesi yoluyla enerji arz güvenliği meselesi. Avrupa Komisyonu, kalkınma yardım politikasının çok bölgesel boyutunun bir parçası olarak Orta Asya’yı bir grup post-Sovyet devletinden ziyade Güney Asya ile yeniden gruplandırmıştır.

Ancak gerçekte, jeopolitik ajan, uluslararası sistemdeki normatif olandan fiziksel olarak daha güçlü kaldığı sürece, AB’nin Rusya ve Çin’deki oyunu kaybetmesi muhtemeldir. Bu oyun, Avrupa’nın daha güçlü olduğu yumuşak gücü jeopolitik bir varlığa dönüştürerek daha karmaşık hale getirilebilir. Bu, AB’nin herhangi bir biçimde pan-Avrasya projelerine (Rus veya Çin) katılımı anlamına gelir.

Dolayısıyla bu analizin başında şu soru soruldu: AB’nin Orta Asya stratejisi yirmi birinci yüzyılın zorluklarına uyuyor mu?

Eksiklikler fazladır.

Yazar: Murat Laumulin, Kazakistan Stratejik Araştırmalar Enstitüsü’nde baş araştırmacıdır.

Kaynakça

• Çeviri: https://carnegieeurope.eu/strategiceurope/80470, Erişim Tarihi: 25.12.2019