Komuta Ekonomisi Nedir?

23 Ekim 2020

Komuta ekonomisi, üretim araçlarının kamuya ait olduğu ve ekonomik faaliyetin nicel üretim hedefleri belirleyen ve hammaddeleri üretken işletmelere tahsis eden merkezi bir otorite tarafından kontrol edildiği ekonomik sistem.

Böyle bir sistemde, tüketimden ziyade yatırım için kullanılan toplam ürünün oranını belirlemek, merkezi olarak alınan bir siyasi karar haline gelir. Bu karar verildikten sonra, merkezi planlayıcılar üretilecek mal çeşitlerini ve her işletme için kotaları belirler.

Tüketiciler, planlamacılar piyasada oluşan fazlalık ve kıtlıkları dikkate alırsa, planlayıcıların kararlarını dolaylı olarak etkileyebilirler. Bununla birlikte, tüketiciler tarafından yapılan tek doğrudan seçim, halihazırda üretilmiş mallar arasındadır.

Fiyatlar da merkezi planlamacılar tarafından belirlenir, ancak piyasa ekonomisinde olduğu gibi, mal üreticilerine üretimi artırma veya azaltma sinyali olarak hizmet etmezler. Bunun yerine, tüketim mallarına yönelik toplam talebi mevcut arzla uzlaştırma çabalarında, devlete gelir sağlanmasına da izin veren, esas olarak merkezi planlamacıların araçları olarak kullanılırlar.

Komuta ekonomisinde merkezi otorite, üretim hedeflerini fiziksel birimler açısından belirler ve işletmelere fiziksel miktarlarda hammadde tahsis eder. Milyonlarca ürüne sahip büyük bir ekonomi için süreç son derece karmaşıktır ve uygulamada bir takım zorluklarla karşılaşmıştır.

Komuta Ekonomisi Nasıl Çalışır?

Devlet fiyatlandırma ve üretim kararları. Komuta ekonomisinde üretime, üretilecek sosyal açıdan en verimli mallara karar veren devlet kurumları karar verir. Devlet kurumları da fiyatları belirleyebilir veya tüketicilere doğrudan pay verebilir.
Hükûmetin makro-ekonomik hedefleri. Bir komuta ekonomisinde, hükûmetin istihdam oranları ve ne üreteceği gibi makroekonomik hedeflere üstün gelecektir.
Merkezi olarak planlanan bazı ekonomiler, yalnızca devlete ait işletmelerden değil, aynı zamanda devlet yönetimi tarafından yakından yönetilen bazı özel mülkiyetteki şirketlerden oluşabilir.

Komuta Ekonomilerinin Avantajları

Komuta ekonomilerinin destekçileri, hükûmetin piyasa başarısızlığının, eşitsizliğin üstesinden gelmesini ve kârı maksimize etmek yerine sosyal refahı maksimize eden bir toplum yaratmasını sağladığını iddia ediyorlar.
Komuta ekonomileri, tekel gücünün kötüye kullanılmasını önleyebilir.
Komuta ekonomileri, genellikle kapitalist ekonomilerin bir özelliği olan kitlesel işsizliği önleyebilir.
Komuta ekonomileri topluma fayda sağlayan mallar üretebilir ve herkesin temel ihtiyaçlara erişmesini sağlayabilir.

Komuta Ekonomilerinin Dezavantajları

Devlet kurumları genellikle ne üretecekleri konusunda yetersiz bilgiye sahip olabilir.
Bazen verimsiz firmalar korunur ve devam ettirilir; kaynakların dinamik ve verimli firmalara taşınmasını zorlaştırır.
Demokrasi ve özgürlüğe tehdit oluşturacağı ifade edilir.
Komuta ekonomileri, planlama ve komiteler tarafından alınan kararlarla oldukça bürokratik olma eğilimindedir.
Fiyat kontrolleri kimi zaman kıtlıklara ve fazlalıklara yol açar.