Türk Savunma Sanayiinin Öncüsü: Nuri Kıllıgil Silah Fabrikası
1940’larda İstanbul’da kurduğu fabrikada top, havan, uçaksavar mermi ve tapaları, uçak bombaları imal ederek, özel sektörde Türk harp sanayisinin gelişmesine katkı sağlayan ilk girişimcilerden biri… 1949’da fabrikada yaşanan patlamada vefat eden Nuri Killigil…
Nuri Killigil Kimdir?
1890 doğumlu olan, Osmanlı Ordusu komutanı ve cumhuriyet döneminde tüccâr, yatırımcı, sanâyici; aynı zamanda Enver Paşa’nın kardeşi olan Nuri Paşa, Trablusgarp’a giden gönüllü subaylar arasında yer almıştı ve Birinci Dünya Savaşı öncesi yüzbaşılığa kadar yükselmişti. Savaş alanındaki başarılarından dolayı 28 yaşındayken yarbay rütbesine terfi ettirilmişti.
Nuri Paşa Biyografisi: İnfografik
1917’de Kafkas İslam Ordusu komutanlığına getirilen Nuri Paşa, 1918’de Kafkas İslam Ordusu kumandanı olarak Bakü’yü Ermeni taşnakların ve Rusların işgalinden kurtarmış ve ardından Anadolu’ya geçerek Kazım Karabekir Paşa’nın kolordusuna katılmıştı.
Cumhuriyet Sonrasında Nuri Kıllıgil
Cumhuriyet dönemi sonrası Nuri Kıllıgil Paşa, 1946’da Türkiye’nin ilk özel savunma şirketini kurmuş ve matara, gaz maskesi, çelik başlık, soba gibi eşyaların yanında tabanca, 81 milimetre havan, mühimmat, tapa, uçak bombası, tahrip kalıpları üretmişti.
Kısıtlı imkanlar ve zor şartlar altında ürettiği silah ve mühimmatı, Milli Savunma Bakanlığına sattığı gibi yurt dışına, Mısır, Filistin, Pakistan, Suriye gibi ülkelere de ihraç ediyordu. Dünya silah lobisinin hamleleriyle Nuri Killigil’in silah üretimi engellenmeye başladı.
Silah Lobileri Tarafından Hedefe Alınması
1948-İsrail’in kuruluşu akabinde Filistinlilere ve diğer Arap ülkelerine silah satması Nuri Paşa’nın üzerindeki baskıların ve engellerin artmasına yol açtı. Fabrikasındaki üretimden rahatsız olan çevrelerin baskıları üzerine silah üretemeyeceğini açıkladı ama gizlice devam etti.
Nuri Paşa, çizimini bizzat yaptığı, kendi adını verdiği Nuri Killigil tabancasını üretmişti. Yarı otomatik ve 9 mm çapındaki bu ilk Türk tabancası dünyanın en iyi silahları arasında yer almıştı. İtalyan üretici Bernardelli tarafından kopyalanıp, 1980’lere kadar kullanılmıştı.
Sabotaj Kaynaklı Patlama
1 Mart’ta büyük bir sevkiyat için teknisyenleriyle Mısır’a giden Nuri Paşa, toplu üretime başlamak üzere Türkiye’ye döndü.
***
2 Mart 1949’da sahibi olduğu fabrikada patlamalar yaşandı. Nuri Killigil’in de içinde olduğu en az 27 kişi yaşamını yitirdi.
Patlamanın Sır Perdesi Aralanamadı
Ruslara karşı savaşıp Bakü’yü kurtaran, İsrail’in kurulmasına karşı çıkarak Filistinlilere destek veren, Arap ülkelerine silah satan Nuri Killigil’in fabrikasında bu şekilde bir patlama gerçekleşmesi ve Killigil’in bu patlamada hayatını kaybetmesi suikast iddialarını günümüze kadar getirdi. Olayın ihmalden mi sabotajdan mı kaynaklandığı o günlerden itibaren tartışılmaya devam edildi.
Kapsamlı itfaiye ve adli tıp raporlarına ulaşılmayan patlama ile ilgili TBMM kapalı oturumunda Başbakan Şemsettin Günaltay, milletvekillerini bilgilendirdi. Ancak tutanaklar üzerinde gizlilik kararı olduğundan Killigil’in ölümündeki ve patlamadaki sır perdesi aralanamadı.
SON
Nuri Paşa önderliğindeki Kafkas İslam Ordusu’nun Bakü’yü düşman işgalinden kurtarması şerefine yazılmış, Nuri Paşa Zafer Marşı’ndan bir bölüm:
“Nuri Paşa at belinde, Türkiye’den Kars’tan gelir.
Azerbaycan diye diye, yenilmeyen aslan gelir.
Dalgalanan Türk Bayrağı, istiklalden haber verir.
Türk’ün şanlı tarihine, zaman er oğlu er verir.”
Rahmetle anıyoruz.
Yararlanılan Bazı Kaynaklar
- https://www.savunmasanayiidergilik.com/tr/HaberDergilik/Turk-modern-savunma-sanayisinin-kurucusu-Nuri-Killigil
- https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/yerli-ve-milli-silah-sanayisinin-temellerini-atan-isim-nuri-killigil-pasa/1100413
- https://www.fikriyat.com/tarih/2018/03/27/yerli-ve-milli-silah-sanayisinin-temellerini-atti-nuri-killigil-pasa
- https://malzemebilimi.net/turk-savunma-sanayisinin-temellerini-atan-unutulmus-bir-kahraman-nuri-killigil-pasa.html
