Cengiz Han Kimdir?

Cengiz Han (1162-1227), tarih sahnesinin en büyük kara imparatorluklarından birini kurarak eşsiz bir liderlik sergilemiştir. Moğol platosundaki göçebe kabileleri bir araya getirdikten sonra, sadece Türkistan ve Çin’in geniş topraklarını değil, aynı zamanda tarih boyunca uzak diyarlar olan Polonya, Vietnam, Suriye ve Kore gibi coğrafyalara da egemenlik kurmuştur. Cengiz Han’ın soyundan gelen liderler, imparatorluğu adeta bir dünya gücüne dönüştürerek tarihi derin bir iz bırakmışlardır.

Moğollar, zirveye ulaştıklarında Afrika’nın büyüklüğünde bir alanı kontrol ediyorlardı. Cengiz Han’ın fetihleri sırasında birçok insan katledildi. Diğer yandan aynı zamanda tebaasına din özgürlüğü tanıdı, işkenceyi kaldırdı, ticareti teşvik etti ve ilk uluslararası posta sistemini kurdu. Cengiz Han, Çin’in Batı Şia Hanedanı’na karşı askeri bir harekat sırasında 1227’de öldü.

Cengiz Han’ın Doğumu ve İlk Yılları

Timuçin, daha sonra Cengiz Han, 1162 civarında modern Moğolistan ve Sibirya arasındaki sınır yakınlarında doğdu.  Efsaneye göre, sağ elinde bir kan pıhtısı tutarak dünyaya geldi. Annesi, babası tarafından kaçırılmış ve zorla evlendirilmişti. O zamanlar, Orta Asya bozkırındaki kabile sürekli olarak savaşıyordu. Timuçin için yaşam şiddetli ve öngörülemezdi.

10 yaşına gelmeden babası zehirlenerek öldürüldü. Timuçin’in kendi kabilesi daha sonra onları beslemek zorunda kalmamak için onu, annesini ve altı kardeşini terk etti. Kısa bir süre sonra Timuçin, yoksulluk çeken ailenin reisi olarak görevi devraldı. Bir keresinde, onu terk eden klan tarafından yakalandı ve köleleştirildi, ancak sonra tekrar kaçabildi.

Börte’nin Kaçırılması

1178’de Timuçin, dört oğlu ve çok sayıda kızı olacağı Börte ile evlendi.

O da bir gün kaçırıldıktan sonra Börte’yi kurtarmak için cesurca çabalamaya başladı ve kısa süre sonra ittifaklar kurmaya, bir savaşçı olarak itibar kazanmaya ve giderek artan sayıda takipçiyi kendine çekmeye başladı.

Cengiz Han’ın çocukluğu hakkında bildiklerimizin çoğu, Moğol tarihi ve edebiyatının bilinen en eski eseri olan ve ölümünden kısa süre sonra yazılan “Moğolların Gizli Tarihi”ne dayanmaktadır.

Cengiz Han’ın Moğolları Birleştirmesi

Kendisine farklı bir yol çizen Timuçin, kilit konumlara yetkin müttefikler koydu ve kalan üyeleri kendi klanına dahil ederken düşman kabilelerin liderlerini idam etti.

Tüm yağmanın tam bir zafer kazanılıncaya kadar beklemesini emretti ve savaşçılarını 10’luk birimler halinde örgütledi.

1205’te eski en iyi arkadaşı Jamuka dahil tüm rakiplerini mağlup etti. Ertesi yıl, bölgenin her yerinden temsilcilerle bir toplantı düzenledi ve modern Moğolistan’a benzer büyüklükte bir devlet kurdu; Cengiz Han ilan edildi.

Cengiz Han Yasaları

Bozkır kabilelerini birleştiren Cengiz Han, yaklaşık 1 milyon insanı yönetti.

• Kabile savaşının geleneksel nedenlerini bastırmak için, miras kalan aristokratik unvanları kaldırdı.
• Kadınların satılmasını ve kaçırılmasını da yasakladı.
• Herhangi bir Moğol’un köleleştirilmesini yasakladı.
• Hayvan hırsızlığını ölümle cezalandırdı.
• Cengiz Han bir yazı sisteminin benimsenmesini emretti, düzenli bir nüfus sayımı yaptı.
• Yabancı büyükelçilere diplomatik dokunulmazlık verdi.
• Din özgürlüğüne izin verdi.

Cengiz Han’ın Fetihleri

Cengiz Han’ın Moğolistan dışındaki ilk seferi Çin’in kuzeybatısındaki Batı Şia Hanedanı’na karşı gerçekleşti. Bir dizi baskından sonra, Moğollar 1209’da onları Batı Şia Hanedanlığı başkenti Yinchuan’ın kapısına getiren büyük bir girişim başlattı. Ordusu neredeyse tamamen uzman biniciler olan ve yay ve oklarla ölümcül olan süvarilerden oluşuyordu. Yinchuan’da, Moğollar sahte bir geri çekilme ve ardından bir kuşatma başlattı. Şehri su basma girişimleri başarısız olmasına rağmen, Batı Şia Hanedanı yöneticisi haraç sundu.

Moğollar daha sonra, Çin’in Jin Hanedanlığı’na saldırdı. 1211’den 1214’e kadar, sayıca az olan Moğollar kırsal bölgeleri harap etti ve şehirlere adeta akın eden mülteciler gönderdi. Yiyecek kıtlığı bir sorun haline geldi ve Jin ordusu on binlerce kendi köylüsünü öldürdü.

1214’te Moğollar Zhongdu’nun (şimdi Pekin) başkentini kuşattı ve Jin hükümdarı büyük miktarlarda ipek, gümüş, altın ve at vermeyi kabul etti. Jin hükümdarı daha sonra sarayını güneye, Kaifeng şehrine taşıdığında, Cengiz Han bunu anlaşmalarının ihlali olarak kabul etti.

1219’da Cengiz Han, bugünkü Türkmenistan, Özbekistan, Afganistan ve İran’da Harezm İmparatorluğu’na karşı savaşa girdi. Oradaki padişah bir ticaret antlaşması yapmayı kabul etmiş, ancak ilk kervan geldiğinde malları çalınmış ve tüccarları öldürülmüştür. Sultan da sonra Cengiz Han’ın bazı büyükelçilerini öldürdü. Cengiz’in ordusu, bir kez daha sayıca az olmasına rağmen, Buhara, Semerkant ve Urgenç dahil olmak üzere, Harezm şehirlerini birbiri ardına süpürdü.

Marangozlar ve kuyumcular gibi vasıflı işçiler genellikle korunurken, aristokratlar ve direnen askerler öldürüldü. Bu arada vasıfsız işçiler, bir sonraki saldırı sırasında genellikle canlı kalkan olarak kullanıldı.

Cengiz Han’ın Ölümü ve İmparatorluğun Devamı

Cengiz Han 1225’te Moğolistan’a döndüğünde, Japonya Denizi’nden Hazar Denizi’ne kadar büyük bir bölgeyi kontrol etti. 1227’nin başlarında bir at, Cengiz Han’ı yere atarak iç yaralanmaya neden oldu. Harekata devam etti, ancak sağlığı iyileşmedi. Batı Şia Hanedanı ezilmeden hemen önce 18 Ağustos 1227’de öldü.

Cengiz Han geniş toprakları fethetti, Doğu ve Batı medeniyetlerini temasa geçirdi. Ögeday ve Kubilay da dahil olmak üzere onun soyundan gelenler, diğer yerlerin yanı sıra Doğu Avrupa, Orta Doğu ve Çin’in geri kalanının kontrolünü ele geçiren üretken fatihlerdi. Moğollar, 14. yüzyılda imparatorlukları dağılmadan önce Japonya ve Java’yı dahi işgal etti.

Kaynak: https://www.history.com/topics/china/genghis-khan