Sosyal İnşacılık Kuramı Nedir?

Sosyal inşacılık kuramı; bireylerin kendilerinden önce mevcut bir dünyaya uymaktan çok, bu dünyanın oluşumuna sürekli ve etkin bir şekilde katkıda bulunduklarını savunan bir yaklaşımdır. Sosyal inşacı bakış açısından bakıldığında kabul ettiğimiz ve nesnel gerçekliğin olduğuna inandığımız birçok şey aslında toplumsal olarak inşa edilmiştir ve dolayısıyla toplum değiştikçe değişebilir.

İnşacı yaklaşımın temel karakteristik görüşü şudur: İster sokaktaki insanın, isterse laboratuvardaki uzmanın olsun, teorilerimiz şeylerin veya ‘doğa’nın bir yansıması değil, bu şeyler veya doğa hakkındaki bir kurgumuzun ürünüdür.

Bazı düşünürler bu inşa sürecinin dil, öznelerarasılık (entersübjektivite) veya müzakereyle değişim (exchange) tarafından yönlendirildiğini, diğer bazı kişiler ise şeylerle veya doğayla olan sosyal ilişkiler tarafından yönlendirildiğini ileri sürerler..

“İnşacılık nedir?” sorusuna, alışılmış tarzda bir tanım vermeyi doğru bulmayan Potter’a (1996) göre, inşacılık, nötr ve nesnel olarak tanımlanabilecek ve betimlenebilecek basit bir şey gibi ele alınamaz ve gerçekçi (realist) bir tanımı verilemez; inşacılık bu tür tanımları kesinlikle reddeder. İnşacılığı betimlenebilir bir şey olarak görmez.

Ancak Shotter ve Gergen’in (1994) inşacılığın, “kişisel kimliklerin sosyal inşası; anlamı sosyal olarak üretmede iktidarın rolü; bilimleri kurmada retorik ve anlatı; günlük etkinliklerin merkezîliği; sosyal olarak oluşturulan etkinlikler olarak hatırlama ve unutma; metot ve kuramsallaştırmada refleksivite gibi bir dizi yeni konuya” odaklaştığı şeklindeki saptamalarını ve Gergen’in (1994) sosyal inşacı bir bilim için tanımladığı beş temel varsayımı zikreder: 1- Dünyayı ve kendimizi anlattığımız ifadeler, ifadelerin nesneleri/konuları tarafından dikte edilmezler. 2- Dünyayı ve kendimizi anlamamızı sağlayan terimler ve formlar insan eliyle yapılmış sosyal kurgulardır (social artifaci), insanlar arasında kültürel ve tarihsel olarak konumlanmış takasların ürünleridir. 3- Dünyanın veya benliğin ifadesinin zaman içinde güçlenmesi, ifadenin nesnel geçerliliğine dayanmaz; fakat sosyal süreçteki değişikliklere dayanır. 4- Dilin önemi, insani ilişki örüntülerindeki işlevlerinden kaynaklanır. 5- Mevcut söylem formlarını keşfetmek, kültürel yaşam örüntülerini değerlendirmektir; bu tür değerlendirmeler diğer kültürel alanları seslendirir.

İnşacılık kavramı, tutarlı bir akımdan ziyade, birbirinden oldukça farklı çeşitli düşünce akımlarını ifade etmektedir. Örneğin, Bateson’un Palo Alto Ekolü; zekâyı, bireyin bilişsel potansiyelleri ile çevresi üstündeki eylemleri arasında bir etkileşim sayesinde yavaş yavaş ilerleyen bir inşa olarak gören Piaget kuramı (constructivisme); sosyal gerçekliği, sürekli bir inşa olarak gören, örneğin giyinme, beslenme, konuşma tarzlarının sürekli yeniden gözden geçirilen, müzakere edilen sosyal normların ve içselleştirilmiş bir öğrenmenin ürünü olduklarını öne süren sosyolojik görüşler. Tanınmış sosyologlardan Norbert Elias, Pierre Bourdieu, Thomas Luckmann ve Peter Berger, bu yaklaşıma dahil edilebilirler.

İnşacı Yaklaşımlar

Potter (1996), inşacı yaklaşımların çoğunlukla farklı disiplinlerin uç bölgelerinde gelişmiş olduklarını (örneğin, psikolojinin sosyolojiyle karıştığı, edebiyatın politik bilimlerin sınırına geldiği, feminizm ve retoriğin kesiştiği yerler, vb.) belirtir ve inşacı bakış açısında, bir düzine kadar yaklaşım sıralar: 

• Konuşma Analizi (Atkinson & Heritage, 1984),
• Söylem Analizi (Potter & Wetherell, 1987),
• Etnometodoloji (Button, 1991),
• Ethogenics (Harre, 1992),
• Feminist Çalışmalar (Radke & Stam, 1994),
• Sosyo-Kültürel Psikoloji (Wertsch, 1991),
• Post-Yapısalcılık (Culler, 1983; Hollway, 1989),
• Postmodern Politik Bilim (Der Derian & Shapiro, 1989),
• Retorik (Billig, 1987),
• Refleksi/ Etnografı (Clifford & Marcus, 1986),
• Bilimsel Bilginin Sosyolojisi (Latour & Woolgar, 1986),
• Sembolik Etkileşimcilik (Hevvitt, 1994).

Bu yaklaşımların bazıları, esas olarak psikolojinin içinde gelişmiştir, psikolojiye yöneliktir, ancak çoğu, psikolojide de taraftarları bulunmakla birlikte, psikolojinin sınırları dışındadır.

Sosyal Bilimlerde Konstrüktivizm

İnşacılığın sosyal bilimler alanında daha yaygın bilinen ikinci versiyonu, ereksel inşacılık (constructivism) olarak adlandırılabilir. Ereksel inşacılık, kısaca inşacılıktan farklı olarak bir amaca, bir hedefe yönelik olmayı içermektedir.

Sosyal bilimler alanında inşacılığın bilhassa bu versiyonu üzerinde durulmakta ve eleştirilmektedir. Eleştiriler, sosyal yapıları ve ortamı göz ardı ederek kişi veya grupların niyetine, motivasyonuna önem vermesi ve buna dayalı açık veya örtük planlama düşüncesi üstünde odaklaşmaktadır. Sosyal olaylarda motivasyonlar ile sonuçlar arasında nedensellik ilişkisi kurmak genellikle mümkün değildir.

Zira aktörlerin eylemleri, mevcut sosyal ortam içinde işlemekte ve bunların sonuçları, önceden kestirilememektedir. Toplum, yaşanan süreç içinde ihtiyaçlarını, isteklerini, özlemlerini ve kendine ilişkin bilinç ve anlayışını değiştirebilmektedir.

Domenach (1995) tarafından zikredilen bir örnek olayda, mafyayla mücadele başlatan İtalyan yetkilileri, Kuzey bölgesindeki zanlıları zorunlu ikamete tabi tutmuş, ancak bir süre sonra, mafya üyelerinin bu durumdan faydalanarak örgüte yeni katılımlar sağladıkları ve Örgütün gücünü artırdığı görülmüştür.

Kaynak: https://www.frmtr.com/felsefe-psikoloji-sosyoloji/902736-insaci-yaklasim-yaklasimlar-psikoloji.html