Kuzey Atlantik Antlaşması Nedir? Neden Yapıldı?

19 Aralık 2019Gözden geçirildi: 2 Şubat 2022

Kuzey Atlantik Antlaşması, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü’nü (NATO) oluşturan 29 bağımsız üye ülke tarafından imzalanan toplu savunma için siyasi ve askeri bir anlaşmadır. 12 ülke, 4 Nisan 1949’da Kurucu Antlaşma’yı imzaladı.

Kuzey Atlantik Antlaşması’nın kurucu imzaları kimlerdi?

On iki ülkenin temsilcileri, ABD, Washington’da İngilizce ve Fransızca olarak kuruluş anlaşmasını imzaladılar.

Kurucular ve imzacılar:

Dean Acheson, Amerika Birleşik Devletleri
Ernst Bevin, Büyük Britanya
Robert Schuman, Fransa
Lester B. Pearson, Kanada
Paul-Henri Spaak, Belçika
Gustav Rasmussen, Danimarka
Carlo Sforza, İtalya
Dirk. U. Stikker, Hollanda
Bjarni Benediktsson, İzlanda
Joseph Bech, Lüksemburg
Halvard M. Lange, Norveç
José Caerio da Matta, Portekiz

Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü Üyeleri

Arnavutluk – 2009’da katıldı.
Belçika – 1949’da katıldı.
Bulgaristan – 2004’te katıldı.
Kanada – 1949’da katıldı.
Hırvatistan – 2009’da katıldı.
Çek Cumhuriyeti – 1999’da katıldı.
Danimarka – 1949’da katıldı.
Estonya – 2004’te katıldı.
Fransa – 1949’da katıldı.
Almanya – 1955’te katıldı.
Yunanistan – 1952’de katıldı.
Macaristan – 1999’da katıldı.
İzlanda – 1949’da katıldı.
İtalya – 1949’da katıldı.
Letonya – 2004’te katıldı.
Litvanya – 2004’te katıldı.
Lüksemburg – 1949’da katıldı.
Karadağ – 2017’de katıldı.
Hollanda – 1949’da katıldı.
Norveç – 1949’da katıldı.
Polonya – 1999’da katıldı.
Portekiz – 1949’da katıldı.
Romanya – 2004’te katıldı.
Slovakya – 2004’te katıldı.
Slovenya – 2004’te katıldı.
İspanya – 1982’de katıldı.
Türkiye – 1952’de katıldı.
Birleşik Krallık – 1949’da katıldı.
Amerika Birleşik Devletleri – 1949’da katıldı.

Kuzey Atlantik Antlaşması Neden Yapıldı?

II. Dünya Savaşı 1945’te sona erdiğinde, Avrupa’nın çoğu harabeye dönüşmüş ve ekonomisi yok olmuştu. Birçok ülkede yeniden yapılanma ve rehabilitasyona başlamak için acil büyük çapta yardıma ihtiyaç vardı.

Nazi Almanyasının yıkılışı, Sovyetler Birliği tarafından Avrupa’da ve daha sonra Çin’de desteklenen Komünist ideolojinin yükselişini gördü. Rus ordusu, Doğu Almanya’nın büyük kısımlarını kontrol ederken, ABD ve müttefik kuvvetleri batı yakasını tuttu. Almanya’nın nasıl yönetileceğine ilişkin iki taraf arasında gerginlikler artmaya başladı.

Sovyetler Birliği çoktan Doğu Avrupa’daki etkisini artırmaya başlamıştı. 1948’de, Sovyet Kızıl Ordusu, ABD’nin kontrolünde olduğu ve ABD’nin kontrolünde olan Batı Berlin’deb bir abluka uyguladı. 1949’da Çekoslovakya’daki Sovyet destekli Komünist parti hükümetin kontrolünü ele geçirdi. 1945’te Çin, Mao Zedong liderliğindeki Komünistler ile iktidardaki Milliyetçi Parti arasında bir iç savaşla karşı karşıya kaldı.

Avrupa iki büyük zorlukla karşılaştı; ekonomisinin yeniden inşası ve canlanması ve demokratik hükümetleri tehdit eden komünizmin yükselişi. Avrupa’nın çoğu demokratik ülkesi, sivil ve askeri yardım ve Sovyet’in genişlemesine karşı korunma konusundaki yardımını artırmak için ABD’ye yöneldi.

ABD’nin daha fazla ekonomik zarar görmesini önlemek ve Komünizm’in genişlemesini kontrol etmek için ABD Dışişleri Bakanı George C. Marshall 1947’de Avrupa’nın yeniden inşası için kapsamlı bir plan önerdi. Bu plan Marshall Planı olarak bilinir hale geldi. ABD Kongresi, Mart 1948’de Batı Avrupa’nın yeniden yapılanmasına fon sağlama yolunu açan Ekonomik İşbirliği Paktı’nı kabul etti.

Brüksel Antlaşması’nın İmzalanması, 1948.

Nazi Almanya’nın II. Dünya Savaşı sırasındaki saldırganlığı ve Sovyet Rusya’nın yükselişinin bir sonucu olarak, Batı Avrupa ülkeleri toplu savunma için tartışmalara başladı. Herhangi bir ittifak ülkesinin saldırıya uğraması durumunda, bütün diğer üyelerin o ulusun savunması için mücadele etmek üzere katılacağına söz vermeyi teklif ettiler. İngiltere, Fransa, Hollanda, Lüksemburg ve Belçika, 17 Mart 1948’de karşılıklı savunma vaadiyle Brüksel Antlaşması’nı imzaladı.

Bu ülkeler karşılıklı savunma taahhüdü istediler ve ABD’nin antlaşmaya katılmasını istediler. Truman yönetimi, yalnızca Kongre’nin onayı ile bir savaşa girebileceği için taahhütte tereddüt etti.

Mayıs 1948’de ABD Kongresi, Sovyetler Birliği’nin veto yetkilerine sahip olması nedeniyle, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi dışında bir ittifak olasılığını görüşmek üzere Batılı güçlerle müzakerelere izin veren Vandenburg Kararını geçti. Ayrıca ABD, Atlantik’in karşı taraflarından askeri erişim sağladığı için üyeliği Kanada, Danimarka, Portekiz, İrlanda, Norveç ve İzlanda’yı da kapsayacak şekilde genişletmek istedi.

Nisan 1949’da Washington Antlaşması olarak da bilinen Kuzey Atlantik Antlaşması’nın imzalanmasına yol açtı.

NATO’nun Merkezi Nerededir?

NATO’nun merkezi Brüksel’de, Belçika’da ve bugünkü Genel Sekreteri Jens Stoltenberg. Müttefik Harekât Operasyonlarının merkezi Mons, Belçika’dadır.

Washington Antlaşması’nın 5. Maddesi neyi ifade ediyor?

NATO iki amaç ile kuruldu;

Siyasi: karşılıklı güvenlik ve savunma ile ilgili konuları tartışmak, üye ülkeler arasında güven ve işbirliğini sağlamak ve gelecekteki çatışmayı önlemek için bir platform sağlamak.
Askeri: Tüm diplomatik seçeneklerin tükenmesi durumunda kriz yönetimine askeri müdahaleye izin verir. Karşılıklı savunma kavramı, Washington Antlaşması’nın 5. Maddesi kapsamında güvence altına alınmıştır ve üye ülkelerin toprak bütünlüğünü güvence altına almaktadır.

(Çevirenin notu: Bu kapsamda teorik olarak anlatılan Kuzey Atlantik Antlaşması için Türkiye’nin son dönemlerde yaşadığı gelişmelere karşı NATO ülkelerinin bu teorik çerçevenin dışına çıkan tavırları, teorik çerçeve ile zıtlık teşkil etmektedir.)