Oyun Teorisi Nedir? Oyun Kuramı Örnekleri Nelerdir?

6 Haziran 2021Gözden geçirildi: 5 Şubat 2022

Oyun teorisi, bireyler arasındaki etkileşimi ve potansiyel sonuçları inceler ve her iki taraf için de en uygun sonuçları elde etmek için işbirliği ihtiyacını vurgular. Oyun teorisi ilk olarak John von Neumann tarafından ekonomik sorunları çözmek için ortaya atılmıştır.

Oyun teorisi, bireyler arasındaki stratejik karar vermenin incelenmesidir. ‘Oyun teorisi’ olarak adlandırılmasına rağmen, her bir kişinin karşılığının başkaları tarafından alınan karardan etkilendiği, birden fazla kişi arasındaki herhangi bir etkileşimi ifade eder. Sistem bilimi, savaş, siyaset, psikoloji ve bilgisayar bilimlerinin yanı sıra birçok sosyal bilimde yaygın olarak uygulanmaktadır.

Ekonomi ile ilgili olarak, oyun teorisi, bireylerin nasıl ve neden kararlar aldıklarına, bu kararların başkalarının seçimlerini nasıl etkilediğine ve sonucun aslında dahil olan tüm taraflar için nasıl istenmeyen olabileceğine bakar. Örneğin televizyon satan üç mağaza var. Her üç mağaza da birim başına 300 dolarlık bir fiyat alıyor. Bununla birlikte, bir mağaza fiyatı düşürdüğünde, oyun teorisi diğer mağazaların buna nasıl tepki vereceğine bakar. Çoğu zaman, bu mağazalar fiyatlarını düşürürdü.

Oyun teorisi bir satranç oyunu olarak görülebilir, ancak gerçek hayatta gerçek insanları ve gerçek ekonomik kararları içerir. Bir kişi bir hamle yapar ve oyun teorisi karşılık olarak rasyonel bir bireyin ne yapacağına bakar. Örneğin, hükümet çiftçilere daha fazla mısır üretmeleri için 10 milyon dolarlık bir sübvansiyon önerebilir. Oyun teorisi, bu çiftçilerin daha fazla mısır üreterek rasyonel bir şekilde yanıt vereceğini öne sürebilir.

Bununla birlikte, tüm bireyler rasyonel kararlar vermez. Bu yüzden oyun teorisi her zaman doğru sonucu belirleyemez. Yine de potansiyel sonuçların belirlenmesine yardımcı olabilir. Oyun teorisi, diğer bireylerin kararlarının potansiyel sonuçlarını ve bir kişinin kararının daha sonra kararlarını nasıl etkileyebileceğini kavramsallaştırmaya yardımcı olur.

Bu, her bireyin diğerinden algılanan tepkiye göre bir karar verdiği sonsuz bir döngüye dönüşebilir. Bir oyuncunun, karşı oyuncunun belirli bir hamle yapacağı beklentisiyle bir taşı hareket ettirdiği bir satranç oyunu olarak görülebilir.

Örneğin, bir oyuncu atını kurtarmak için bir piyonu feda edebilir ve karşı oyuncu bu hamleyi yapacaklarını bilerek bunu yapabilir. Yine de her iki oyuncunun da alabileceği birçok olası sonuç vardır ve bu da oyun teorisini inanılmaz derecede karmaşık hale getirebilir.

Oyun teorisinde, modelleme amacıyla bir ‘oyun’ olarak kabul edilmesi için karşılanması gereken bir dizi koşul vardır. Onlar:

İki veya daha fazla seçenek: Her oyuncunun seçim yapabileceğiniz birden fazla seçeneği olmalıdır.
Tüm olası kombinasyonlar bir sonuçla sonuçlanır: her oyuncu, eylemlerinin neyle sonuçlanabileceğinin farkındadır.
Katılımcıların nasıl kazanabilecekleri veya kaybedebilecekleri açıktır: Satrançta amaç açıktır; şahı almak. İş dünyasında amaç en çok parayı kazanmaktır.
Oyunun kurallarını ve diğer oyuncuların getirilerini bilin: Her oyuncu oyundaki kısıtlamaları bilir. Örneğin, işletmeler yetkililere rüşvet veremeyeceklerini bilirler ve satranç oyuncuları da filin yalnızca çapraz hareket edebileceğini bilir.
Oyuncular mantıklıdır: Oyuncuların kendi çıkarları doğrultusunda hareket edecekleri varsayılır. Örneğin, bir işletme varlıklarını kasıtlı olarak büyük bir zararla satmaz.

Bir durumun oyun teorisi kapsamında değerlendirilebilmesi için gerekli şartlar bunlardır. İki veya daha fazla oyuncu olmadan oyun olmaz. Sadece, her oyuncuya diğerinin kararının belirsizliğini sunan iki veya daha fazla oyuncu olduğunda söz konusudur. Bu, yalnızca her iki oyuncu da işbirliği yapamadığında ve bu nedenle diğerinin ne yapacağını bilmediğinde uygulanabilir – bu da çoğu zaman optimumun altında sonuçlara yol açar.

Oyun teorisi bu koşulları alır ve bireylerin bunlar altında nasıl tepki verdiğine bakar. Bunu yaparak, bireylerin mutlaka kendi çıkarları için çalışmadıkları, ancak diğer oyuncunun ne yapacağına göre çalıştıkları anlaşılır hale gelir. Örneğin, satranç oyununda, bazı oyuncular, rakibin o taşı alacağı ve dolayısıyla başka bir yerde bir fırsat açacağı varsayımıyla bir taşı feda etmeye çalışabilir.

Eksik bilgi sorunu da var. Oyuncular rasyonel ve bilinçli kararlar veremedikleri için oyun teorisi bu tür durumlar için geçerli değildir. Örneğin, poker oyununda büyük bir şans unsuru vardır. Oyuncular blöf ve kontr-blöf olarak büyük bir beceri unsuru varken, bir oyuncunun iyi bir el ile kaybetmesi mümkün değildir. Oyuncular belirsizlikle karşı karşıya kaldıklarında rasyonel hareket edemezler. Satranç oyununda ise her oyuncu oyunu ve diğerinin yapabileceği olası hamleleri bilir. Bu nedenle, bir oyuncunun yaptığı eylemler daha öngörülebilir olabilir.

Oyun Teorisi Örnekleri

Oyun teorisi, sıfır ve sıfır olmayan toplam oyunlardan simetrik / asimetrik ve eşzamanlı / sıralı oyunlara kadar değişen bir dizi farklı senaryoya uygulanabilir. Bunun savaştan siyasete ve ekonomik karar almaya kadar pek çok uygulaması var. Bazı örnekler şunları içerir:

Tutsak İkilemi

Tutsak ikilemi, oyun teorisinin belki de en çok alıntı yapılan örneğidir. Bir suçtan tutuklanan iki suçluya bakıyor, ancak savcıların onları mahkum etmek için çok az kanıtı var. Sonuç olarak, her bir mahkumu hücrelerine kapatarak her birinden bir itiraf almaya çalışırlar. Bu, her iki tarafın da birbirleriyle işbirliği yapma yeteneğini ortadan kaldırır. Tutsaklara daha sonra dört seçenek sunulur.

İkisi de itiraf ederse beş yıl hapis cezası alırlar.
1. Mahkum itiraf eder, ancak Mahkum 2 yalan söyler, yani Mahkum 1 bedavaya inerken, 2. Mahkum 10 yıl hapis cezasına çarptırılır.
2. Mahkum itiraf eder, ancak 1. Mahkum yalan söyler, yani bedelsiz kurtulurken, 1. Mahkum 10 yıl alır.
İkisi de itiraf etmezse, her biri sadece bir yıl hapis yatacaklardır.

Her iki taraf için de en uygun strateji, yalan söylemek ve birer yıl hapis yatmaktır. Yine de, işbirliği yapamadıkları için, diğerinin özgür kalmak için itiraf etmeye istekli olduğuna inanabilirler. Sonuçta, bu bütünden ziyade birey için en uygun sonuç olacaktır. Bu bizi Nash dengesi olarak bilinen şeye götürür.

Her iki oyuncu da kendileri için uygun olan kararı verecektir, ancak aslında toplu olarak onlar için en kötü sonuçtur. Mahkumun ikilemiyle ilgili olarak, bu her iki mahkumun da itiraf etmesi ve 5 yıl hapis cezası alması olacaktır. Bu, 10 yıldan daha üstün, ancak özgür olmaktan daha kötüdür.

Ancak, bu genellikle tercih edilen seçenektir çünkü 2. Tutsak 1. Tutsak’ın kendi çıkarları doğrultusunda çalışacağına ve hemen çıkacağını itiraf edeceğine inanmaktadır. Aynı zamanda, Tutsak 1, Tutsak 2 ile aynı şeye inanır. Dolayısıyla, her ikisi de karşı tarafın kendi çıkarları için çalıştığı inancı üzerinde çalışırken, ikisi de itiraf eder, grup için optimal olmayan bir sonuçla sonuçlanır.

Gönüllü İkilemi

Gönüllü ikilemi, bir bireyin kamu yararına fayda sağlayan bir eylem tarzını üstlenmek zorunda olduğu yerdir. En kötü sonuç, kimse gönüllü olmadığında ortaya çıkar. Örneğin, sınıftaki bir öğrenci kopya çekiyor, ancak diğer öğrencilerden bazıları bunun farkında. Öğrencilerden biri öğretmene söylerse, ‘ispiyoncu’ oldukları için diğer öğrenciler tarafından dışlanabilirler. Yine de hiçbir şey yapmazlarsa, hile yapmak normal hale gelir ve bu nedenle yapmayanların başarısını azaltır.

Bu sosyal fenomen aynı zamanda seyirci etkisi olarak da bilinir. Başka bir örnek olarak, sokakta kavga eden birini düşünün. Yüzlerce insan yanından geçebilir, ancak hiçbiri ayırmak için harekete geçmez. Müdahalenin sonucu kendilerine zarar vermek olabilir, ancak bunun alternatifi birinin ciddi şekilde yaralanmasıdır. Bazıları kaçınılmaz olarak durumu bir başkasının halledeceği düşüncesiyle bırakacaktır.

Meksika’nın İspanyol İşgali

1519’da İspanyolların Meksika’yı işgali sırasında, İspanyol fatih Cortes, Meksika Aztek ordusu tarafından sayıca çok daha fazla olan küçük bir kuvvetle karaya çıktı. Azteklerin avantajını kabul eden İspanyol lider Cortes, askerlerini motive etmek amacıyla tüm gemilerini yaktı.

Bu, askerlerin iki seçeneği olduğu için oyun teorisine götürür; savaş ya da kaç. Askerler savaşmaya karar verirlerse, sayısız Azteklere karşı hayatlarını kaybetme riskiyle karşı karşıya kalırlar, ancak savaşırlar ve kazanırlarsa, zaferi paylaşırlar. Ancak, Azteklerin üstün sayıları nedeniyle kaçmaları daha yüksek ihtimal.

Cortes, gemileri yakarak, askerlerinin bu koşullarda seçeceği en olası seçeneği ortadan kaldırır. Bu yüzden askerler kalmalı ve tek çıkış yolları ortadan kalktığı için, amaç uğruna savaşmak için daha da motive olmalılar. Aynı zamanda, bu eylem Azteklerin motivasyonunu da azaltır.

Bunun nedeni, Azteklerin, kendi gemilerini yakarak, yalnızca kendine güvenen bir komutanın böyle bir şey yapacağına inanmasıdır. Ne de olsa, kendi gemilerini yakacak herhangi bir komutan, bunu ancak zaferden emin olduğu durumda yapar.

Sonuçta, Aztekler çevredeki tepelere çekildi ve Cortes büyük bir zafer kazandı.

Oyun Teorisi ve Oligopol

Oyun teorisi, piyasada yalnızca birkaç tedarikçinin bulunduğu oligopollere sıklıkla uygulanır. Hepsi birbirine oldukça bağımlıdır ve birinin kararı diğerinin seçimleri üzerinde dramatik bir etkiye sahip olabilir.

Örneğin, PlayStation ve Xbox arasındaki oyun konsolu savaşı, bazı pazarların ne kadar birbirine bağlı olabileceğini gösteriyor. Biri konsollarının fiyatını düşürürse, diğerine göre önemli bir talep elde edebilir; kar marjları düşecek olsa da.

PlayStation fiyatları aynı tutacak olsaydı, kar marjları güçlü kalacaktı. Ancak, aynı şeyi yapmak için Xbox’a güveniyor. Xbox fiyatlarını düşürürse, PlayStation müşterilerini ve karlarını kaybedebilir.

Bu, bu tür durumlarda gizli anlaşma olasılığına yol açar. Xbox fiyatlarını düşürürse, PlayStation müşterilerini kaybetmek için aynı şeyi yapmaya teşvik edilecektir. Sonuç, her ikisinin de daha düşük kar ve kar marjları elde etmesidir. Bunun yerine, işbirliği yapmak ve her ikisinin de fiyatları yüksek tutmasını sağlamak daha mantıklı olacaktır. Bu, oligopollerin aslında bu tür bir gizli anlaşmaya katılıp katılmadığı meselesini ortaya çıkarıyor; çünkü bu her iki tarafın da mantıklı bir şekilde yararına olacaktır.